Franciszkanie od wielu lat są wśród liderów ekologicznego zaangażowania w polskim Kościele. REFA działa od 40 lat, portal chrześcijańskich ekologów w tym roku ma swe dziesiąte urodziny. Od czasu ukazania się franciszkańskiej i społecznej encykliki Laudato si’ w Zielone Święta 2015 jesteśmy na pierwszej linii realizacji projektu ekologii integralnej papieża Franciszka. Dążąc do jeszcze mocniejszego chrześcijańskiego zaangażowania w tych tematach i wzmacniając franciszkański głos w Kościele i w ruchu ekologicznym, powstał projekt centrum Ruchu w Radomsku, jako miejsca spotkania dla chrześcijańskich ekologów.  

24 maja 2020 r. w piątą rocznicę podpisania franciszkańskiej i ekologicznej encykliki Laudato si’ Ojciec Święty Franciszek ogłosił rok z encykliką do 24 maja 2021 r. i prosił o zaangażowanie ludzi Kościoła w projekty ekologii integralnej oraz o przekształcanie obiektów kościelnych według zasad ekologicznych i neutralności klimatycznej.

Radomsko to jeden z najstarszych franciszkańskich klasztorów w Polsce. Franciszkanie przybyli tu w 1288 r. Klasztor w średniowieczu był miejscem spotkań szlachty Królestwa Polskiego; tu m.in. decydowano o ślubie św. Jadwigi z Władysławem Jagiełłą. Obecny kształt klasztoru i klasztornego kościoła pochodzi z barokowej odbudowy po zniszczeniach w czasie potopu szwedzkiego. Bracia usunięci przez carat po powstaniu styczniowym starali się wrócić do tego miejsca. Przybyli tu już w pierwszych dniach sierpnia 1918 r. i odzyskiwali utracone franciszkańskie dziedzictwo. Na przełomie wieków klasztor był domem formacyjnym dla braci zakonnych, nie ma parafii, ale posiada 1,5-hektarowy ogród i ostatnio przechodzi szereg remontów.

Historia Ruchu Ekologicznego św. Franciszka z Asyżu – REFA sięga początku lat osiemdziesiątych XX w. Obecnie REFA jest stowarzyszeniem typu non profit z siedzibą w Krakowie, głównym biurem w Radomsku i oddziałami terenowymi. REFA od początku swojego istnienia prowadzi działania edukacyjne mające na celu wskazanie podstaw chrześcijańskiej ekologii oraz kształtowanie postawy szacunku wobec stworzenia zgodnie z duchowością franciszkańską. Stowarzyszenie chce być głosem ekologów w strukturach Kościoła katolickiego oraz chrześcijańskim głosem wśród ekologów. Szczególne zasługi mamy w propagowaniu nauczania społecznego Kościoła w kwestii ekologicznej. Wyrazy wdzięczności za taką aktywność w Kościele otrzymywaliśmy m.in. od kard. Stanisława Dziwisza, abp. Wojciecha Polaka, prymasa Polski czy abp. Stanisława Gądeckiego, przewodniczącego Episkopatu Polski. Dostrzeżono te działania i w Watykanie. REFA była zaproszona jako jedna z 12 katolickich inicjatyw ekologicznych z całego świata do prezentacji swej aktywności w czasie konferencji w trzecią rocznicę encykliki Laudato si’. Konferencja z udziałem papieża Franciszka obyła się w Watykanie w dniach 5–6 lipca 2018 r.

Przez lata dostawaliśmy wiele znaków od Kościoła w Polsce, że oczekuje mocniejszego franciszkańskiego zaangażowania w tych tematach. Stąd pomysł, aby wzmocnić franciszkański głos w Kościele i w ruchu ekologicznym realizowany przez REFA poprzez wsparcie dla centrum Ruchu w Radomsku, jako miejsca spotkania i formacji dla chrześcijańskich ekologów. W 2021 r. wiele czasu poświęciliśmy na zbadanie możliwości powstania i rozwoju takiego centrum w Radomsku. Oto dwie możliwe opcje. Pierwsza optymalna i druga minimalna.

Cel główny projektu:

„Dobra zmiana” w postrzeganiu wyzwań ekologicznych wśród polskich katolików przy wykorzystaniu osiągnięć nauki społecznej Kościoła i tradycji franciszkańskiej.

Cele szczegółowe:

1. zmiana trudnych relacji pomiędzy środowiskami ekologów i ludzi Kościoła, dalsze budowanie środowiska chrześcijańskich ekologów;
2. kształtowanie zachowań prośrodowiskowych ogółu społeczeństwa, zwłaszcza poprzez propagowanie postaw moralnych szanujących nasze dziedzictwo przyrodnicze i ideowe;
3. aktywizacja społeczna – budowanie społeczeństwa obywatelskiego w obszarze ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju, szczególnie poprzez rozwijanie mediów kształtujących właściwy model zaangażowania ekologicznego;
4. praca na rzecz większego zaangażowania wspólnot katolickich i parafii na rzecz klimatu, wzajemne wzmacnianie głosów, wsparcie w advocacy, budowanie wspólnych strategii medialnych i wzajemne promowanie;
5. formowanie chrześcijańskich ekoliderów i wspieranie ich w działaniu w swoich środowiskach, wśród przedstawicieli lokalnych samorządów czy wspólnot religijnych;
6. zagospodarowanie terenu franciszkańskiego klasztoru w Radomsku według zasad ekologicznych, dążenie do maksymalnej efektywności energetycznej i neutralności klimatycznej.

Pierwsza opcja: Budowa Centrum edukacji i duchowości LAUDATO SI’

a) Potencjał miejsca dla prowadzenia edukacji ekologicznej, po wizji lokalnej zespołu klasztornego w Radomsku, opisał Sławomir Brzózek, edukator, specjalista w zakresie PR i CSR, ekspert w zakresie rozwijania relacji organizacji pozarządowych z biznesem i samorządami oraz w zakresie tworzenia i realizacji koncepcji i programów odpowiedzialności społecznej. Oto fragmenty jego raportu: Ogród klasztorny ma wielki potencjał do stworzenia i prowadzenia w nim integralnej edukacji ekologicznej oraz utworzenia w nim materialnego ośrodka takiej edukacji, który w możliwie nieinwazyjny sposób wpasuje się to miejsce i jego warunki środowiskowe. Jest tam możliwość wybudowana bazy edukacyjnej i noclegowej niemal bez uszczerbku dla zachowania bioróżnorodności. Miejsce oferuje znakomite warunki do zainstalowania i efektywnego użytkowania instalacji służących zwiększaniu efektywność energetycznej i OZE: fotowoltaiki, pomp ciepła. Odpowiednio dobrana instalacja – o ile będzie to możliwe technicznie, biorąc pod uwagę uwarunkowania konserwatora zabytków – pozwoliłaby także nieemisyjnie ogrzewać i/lub zaopatrywać w prąd (w całości lub w części) także kościół i klasztor…. Inny, nie do przecenienia potencjał wynika z utworzenia pierwszego w Polsce centrum edukacji ekologicznej i integralnej przez franciszkanów, co byłoby działaniem znacznie więcej niż praktycznym i znacznie więcej niż symbolicznym. Pozwoliłoby to, obok ucieleśnienia idei praktycznej edukacji ekologicznej w duchu franciszkańskim, na utworzenie centrum pracy wychowawczej i integrację świata zakonnego i świeckich, które realizuje wezwania zawarte w encyklice Laudato si’. Pozwoliłoby też na pozyskanie unikalnego i w mojej ocenie niezbędnie potrzebnego doświadczenia w zakresie tworzenia i przetestowania skutecznego i rozwojowego systemu zarządzania procesami tworzenia i prowadzenia takiego centrum edukacji, popularyzacji i integracji świata świeckiego w duchu franciszkańskim i katolickim. Pozwoliłoby to także na dzielenie się tymi cennymi doświadczeniami z innymi zgromadzeniami oraz parafiami.

b) KONCEPCJA WIELOBRANŻOWA autorstwa Mariusza Zatylnego, architekta z Łodzi zawiera m. in. analizę warunków urbanistycznych, ramowy program zamierzenia inwestycyjnego, projekt koncepcyjny zagospodarowania i uzbrojenia terenu oraz projekt koncepcyjny budynku. Kolejną częścią jest ANALIZA ROZWIĄZAŃ TECHNOLOGICZNYCH uwzględniająca m. in. ekologiczne systemy budowlane, budynki pasywne, budynki plus energetyczne, dachy i ściany zielone, systemy konstrukcyjne drewniane, wykorzystanie naturalnych materiałów budowlanych, surowców i wyrobów wtórnych oraz wtórnego wyposażenia wnętrz, cyrkularny proces budowlany, ekonomia społeczna w procesie budowlanym i wolontariat w procesie inwestycyjnym.

c) study tour w dniach 22.08–5.09.2021 oraz 20–22.11.2021 badający transformację ekologiczną katolickich klasztorów w wybranych krajach Europy. Organizacyjnie, by wystartować dobrze i uniknąć zbyt wielu błędów, próbowaliśmy skorzystać z doświadczeń innych klasztorów w Europie przekształconych (w jakimś stopniu) w ekocentra lub będących na różnym etapie innowacji ekologicznych w duchu encykliki Laudato si’. Odwiedziliśmy klasztory w Niemczech: Wurzburg Franziskanerkloster, Ludwigshafen – Oggersheim, Bingen am Rhein – Eibingen Abbey, Rüdesheim am Rhein, opactwo św. Bartłomieja w Heidelbergu oraz sanktuarium Bogenberg. We Francji dotarliśmy do: sanktuarium Paray-le-Monial, Abbey of Our Lady of Dombes, Sanctuaire de Notre-Dame de La Salette, Couvent de Grande Chartreuse, Hautecombe Abbey oraz centrum Jana XXIII w Annecy. We Włoszech poznaliśmy m.in.: zabudowania wspólnoty monastycznej w Bose, klasztory w Parmie, Urbino, Pesaro i Ravennie. Udało się też odwiedzić niektóre klasztory w Słowacji i na Węgrzech jak: Brehov, klasztor św. Franciszka w Bratysławie, Tihany i opactwo benedyktyńskie Pannonhalma.

d) Przebudowa klasztornego ogrodu w Radomsku i stworzenie tam „ogrodu św. Franciszka” poprzez włączenie się w projekt „OWOCE PAMIĘCI” realizowany dla uczczenia setnej rocznicy urodzin Jana Pawła II przez Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Łódzkiego. Projekt zakłada działania związane z zachowaniem tradycyjnych odmian drzew owocowych i odnowienie klasztornego sadu dawnych odmian.

2. opcja: działalność Centrum REFA bez nowych inwestycji

W praktyce jest to kontynuacja działań REFA przez następujące projekty:

1. Franciszkańska Szkoła Liderów Ekologii Integralnej
2. Centrum oszczędności i promocji ekologicznych źródeł energii oraz elektromobilności
3. Coroczny CZAS DLA STWORZENIA – SEASON OF CREATION
4. Promocja dobrych praktyk ekologicznych dla proboszczów i administratorów obiektów sakralnych
5. Rozwijanie ekologicznych mediów i publikacja wyników naszych badań

Warunki powodzenia projektu są typowe dla takich inicjatyw, czyli dobry klimat, zbudowanie synergii w podejmowanych decyzjach, zainteresowanie ludzi, wykorzystanie istniejących możliwości grantowych, współpraca z partnerami wspierającymi franciszkańskie centrum, właściwe rozpoznanie potrzeb Kościoła i jego odpowiednia pomoc. Dobry klimat tworzą ludzie. Ważne, aby Centrum towarzyszyli ci, którzy przemyśleli swoje „nawrócenie ekologiczne” i chcą głosić orędzie św. Franciszka – patrona ekologów.

o. Stanisław Jaromi