Na pytanie „czy jest sens w dobie  internetu, smartfonów i multimediów korzystać z tradycyjnych drukowanych materiałów informacyjnych?" odpowiedź niezmiennie brzmi „TAK”. Dzięki różnym formom komunikacji, w tym dzięki drukom, osiągamy efekt synergii. Lepiej i skuteczniej docieramy z naszym przekazem do odbiorców. Warto jednak pamiętać, że zawsze możemy dokonać wyboru formy druków, decydując się na materiały i technologie przyjazne środowisku.

Papier i jego obróbka czyli to co wiedzieć należy!

To od nas zależy jakiego papieru zechcemy użyć dla naszych druków, tylko od naszej decyzji zależeć będzie czy będziemy „eko”. Istnieje wiele rodzajów papieru, które możemy określić wspólnym mianem przyjaznych naturze. Jest to grupa papierów recyklingowych, w których całość użytego surowca lub jego znaczna część pochodzi z przetworzonej makulatury. Jest to też papier uzyskiwany z nieprzetworzonych odpadów produkcyjnych, najczęściej z drukarni prasowych. Papierem przyjaznym naturze jest też papier produkowany z surowca pozyskanego z roślinnych upraw bioodnawialnych, pod warunkiem, że nie są to monokultury uprawiane ze szkodą dla istniejących ekosystemów i społeczności.

Wood Free Paper = papier bezdrzewny = papier celulozowy. Nie oznacza to, jak można by sądzić, że do produkcji tego papieru nie wycina się drzew. Wręcz przeciwnie, jego głównym składnikiem jest celuloza pozyskiwana z tzw. papierówek czyli w naszym klimacie z młodych sosen i świerków, a eukaliptusów w klimatach cieplejszych. Nazwa „bezdrzewny” jest mocno myląca. W rzeczywistości oznacza, że została z masy papierowej usunięta lignina (drzewnik) będąca substancją spajającą strukturę komórek drewna. Na wyprodukowanie 1 tony papieru bezdrzewnego potrzeba około dwa razy więcej drewna niż do produkcji zwykłego papieru drzewnego. Zaletą papieru bezdrzewnego jest to, że jest bardziej odporny na żółknięcie.

Tree Free Paper. Określenie oznaczające dokładnie to co intuicyjnie chcielibyśmy przypisywać nazwie „papier bezdrzewny”, a niestety nie możemy. W dosłownym tłumaczeniu to papier produkowany bez użycia drzew czyli z włókien konopnych, bawełnianych, z wytłoczyn trzciny cukrowej, z mango lub bananów, słomy, kopry czy nawet z odchodów słoni. Tego typu papiery korzystają z surowca, który szybko rośnie, ma małe wymagania i jego przetwarzanie jest mało energochłonne. Krajami, w których papier drzewoprzyjazny (tree free paper) jest powszechnie używany są Indie, Chiny i Tajlandia.

Papier makulaturowy. Nie ma lepszego sposobu na zmniejszenie szkodliwości produkcji papieru dla środowiska jak stosowanie surowców z recyklingu. Makulatura to surowiec już częściowo przetworzony. Masa papierowa będąca jego składnikiem przeszła uprzednio wszystkie etapy produkcji. Należy tylko makulaturę zmielić i powtórzyć etap formowania arkuszy. To wielka oszczędność energii i mniej szkodliwych chemikaliów!

Papiery FSC. Innym podejściem do problemu „ekologiczności” papieru jest zrównoważone korzystanie z zasobów drewna rosnącego w lasach. Standardem potwierdzanym certyfikatem nadawanym drewnu pozyskiwanemu w taki odpowiedzialny sposób jest FSC (Forest Stewardship Council). W jego zakres wchodzi nie tylko jakościowa, ilościowa i gatunkowa ochrona drzew, ale też ochrona całości ekosystemu leśnego wraz z innymi roślinami i przede wszystkim zamieszkującymi las zwierzętami. Zasady FSC uwzględniają też interesy społeczności lokalnych, których życie powiązane jest z obszarami leśnymi i gospodarką drzewną. Jednym słowem stosując papiery oznaczone symbolem FSC możemy zakładać, że surowiec do produkcji papieru pozyskiwany był w sposób jak najmniej ingerujący w środowisko.

Biały czy beżowy? Naturalnym kolorem papieru jest beż, a biel uzyskujemy dzięki poddawaniu go procesom bielenia. Tradycyjna metoda chlorowego wybielania została dzisiaj w znakomitej większości przypadków zastąpiona metodą ECF (ELEMENTAL CHLORINE FREE) czyli przy częściowym wyłączeniu chloru z procesu produkcyjnego jak i metodą TCF (TOTALLY CHLORINE FREE) czyli metodą całkowicie bezchlorową. Oczywiście powinniśmy wybierać papiery TCF, informacje o metodzie bielenia przeważnie są dostępne na opakowaniu.

Uszlachetnianie druków i obróbka introligatorska. Większość metod uszlachetniania druków, czyli lakierowanie, foliowanie, laminowanie, metalizowanie, wytłaczanie złoceń itp. jest dodatkowym obciążeniem dla środowiska. Niejednokrotnie bardzo dużym. Projektując druki powinniśmy to brać pod uwagę i raczej szukać innych środków artystycznego wyrazu.

Rzeczy pozostałe czyli to o czym wiedzieć wypada.
Raczej nie mamy na nie wpływu. Na szczęście ich efekt ekologiczny na tle całego procesu druku jest znikomy. Zwyczajowo decyzje odnośnie tych elementów technologicznych pozostają w wyłącznej decyzji drukarni i w większości przypadków nie mamy możliwości na nie wpływać.

Farby drukarskie. Farby używane do druku offsetowego nie są same w sobie poważnym zagrożeniem dla środowiska. Dawno już minęły czasy gdy farba drukarska typograficzna z dużą zawartością ołowiu symbolizowała zagrożenie. Powstała nowa generacja farb, w których zrezygnowano z obecności metali ciężkich, takich jak ołów, kadm, rtęć czy cynk, a zastąpiono je pigmentami organicznymi. Przed tego typu farbami otwiera się świetlana przyszłość, jak się bowiem okazuje barwniki organiczne są o wiele bardziej trwałe od uzyskiwanych syntetycznie.

Obecnie stosowane farby muszą spełniać wymogi bezpieczeństwa środowiska. Dlatego w farbach na bazie substancji ropopochodnych używa się rozcieńczalników z zerową lub niską zawartością węglowodorów aromatycznych. Coraz częstsze jest też użycie farb produkowanych jedynie na bazie olejów roślinnych i pigmentów organicznych.

Maszyny poligraficzne. Rzeczą ważną jest, aby korzystać z nowoczesnych maszyn drukarskich, najlepiej cztero lub więcej kolorowych. Rozwiązania technologiczne nowych maszyn zapewniają nie tylko mniejszą energochłonność, ale też mniejsze zużycie farb i innych środków chemicznych niezbędnych w procesie druku. 

Formy drukowe. Do druku offsetowego niezbędne są formy drukowe zwane potocznie „płytami”. Są to arkusze blachy aluminiowej pokrytej substancją światłoczułą. Do ich naświetlenia przeważnie używa się systemu CtP (Computer-to-Plate) czyli oznacza to w praktyce dostarczenie materiałów do drukarni w formie elektronicznej.  Płyty offsetowe są poszukiwanym materiałem do recyklingu, a ich skupem zajmują się specjalne firmy.

... rada doświadczonego praktyka.

Zastanówmy się ile druków potrzebujemy, ile naprawdę wykorzystamy. Spróbujmy określić to precyzyjnie. Bardzo często koszty dystrybucji są o wiele większe niż koszty produkcji druków. Sposób rozpowszechniania powinien być ustalony na samym początku. Zbyt duży nakład i w efekcie marnotrawstwo zniweczy cały nasz wysiłek włożony w zapewnienie przyjaznych środowisku technologii.

J.B.S.